خلاقیت اوج توانایی تفکر بشری ست که توانسته است انسان را به مرحله ی پیشرفت و ترقی برساند و او را در حل تمام مسائل و مشکلات زندگی یاری دهد. نمونه های خلاقیت را می توان در نقاشی روی دیوار در زمان غارنشینان، خلق یک اثر هنری، ماشین آلات صنعتی و آشپزی و خیاطی و... دید. در حقیقت خلاقیت یک مفهوم انتزاعی و پیچیده است. اما ابهام در معنی و مفهوم کلمه به معنی پیچیدگی خود جریان خلاقیت نیست زیرا خلاقیت را می توان به راحتی در زندگی روزانه حس کرد و آن را لمس نمود.
یکی از ابزارهای مهم برای رشد خلاقیت داشتن تفکر واگراست... 

یکی از ابزارهای مهم برای رشد خلاقیت داشتن تفکر واگراست. گلیفورد به عنوان یکی از محققان در زمینه ی خلاقیت و سنجش توانایی های آفریننده معتقد است که شیوه های تفکر افراد دو گونه است: 1_ شیوه ی تفکر واگرا    2_ شیوه ی تفکر همگرا
در ساخت ذهنی هم تفکر واگرا و هم تفکر همگرا نقش اساسی دارد  اما تفاوت آنها در این است که در تفکر همگرا  نتیجه ی تفکر از قبل معلوم است یعنی همیشه یک جواب (درست)یا(غلط) وجود دارد اما در تقکر واگرا جواب قطعی وجود ندارد و تعداد زیادی جواب وجود دارد  که از نظر  منطقی ممکن است  هر کدام از جواب ها به گونه ای درست باشد. سنجش و اندازه گیری  خلاقیت شیوه های متعددی دارد  .  متداول ترین آنها  اندازه گیری خلاقیت بر اساس میزان اندیشه ی واگراست. طی دهه 1950  گلیفورد و همکارانش  آزمون هایی  برای اندازه گیری تفکر واگرا تهیه  کردند  در  همه ی این آزمونها از آزمودنی  خواسته میشود  که  صرفا به دادن یک پاسخ اکتفا نکند . گلیفورد  معتقد است که در  تفکر  واگرا  3 ویزگی یا  3  عنصر  دخالت دارند :
1_ انعطاف  پذیری یا نرمش  اندیشه  2_  اصالت  اندیشه  3_  سیالی اندیشه
یعنی  هر  چه  تفکری  انعطاف پذیر تر . اصیل تر و سیال تر باشد واگرایی آن بیشتر است  و  در نتیجه این  نوع  تفکر  خلاق  تر است. آزمون گلیفورد برای اندازه گیری انعطاف پذیری تفکر ((  آزمون استفاده های غیر معمول )) نام دارد   برای مثال به آزمون شونده کلمه ی "آجر" داده میشود و از او خواسته میشود  تا در مدت 8  دقیقه  تمام موارد استفاده ی آجر  را بیان کند . پاسخ  یکی از دانش آموزان این گونه بوده است : " ساختن خانه / ساختن طویله / ساختن مدرسه / ساختن کلیسا / ساختن دودکش / ساختن اجاق و.... "  چنانچه ملاحظه میشود  همه ی این پاسخ ها طبقه ی  واحدی از استفاده از آجر  یعنی ساختن مربوط می شود و نشان دهنده ی انعطاف پذیری و واگرایی  کمی میباشد .  دانش آموز دیگری این پاسخ ها را داده است : " گذاشتن جلو در / زدن به یک سگ / درست کردن قفس کتاب /غرق  کردن یک گربه / کوفتن به میخ / درست کردن دروازه های فوتبال و.... " به اعتقاد گیلفورد  این پاسخ ها انعطاف پذیرند و نشان دهنده واگرایی بیشتر تفکر اند. اصالت به وسیله ی (( آزمون عنوان داستان )) گلیفورد اندازه گیری میشود. در این آزمون داستانی کوتاه به آزمون شونده گفته میشود و از او خواسته می شود تا تمام عنوان هایی  را که برای داستان مناسب تشخیص می دهد بگوید .یکی از این داستان ها داستان گیر افتادن یک مبلغ مذهبی به دست آدمخوارهاست. در این داستان شاهزاده خانم قبیله آدمخوارها  به مبلغ مذهبی پیشنهاد  می دهد که با او ازدواج کند تا آزاد شود. مبلغ دو راه بیشتر ندارد یا باید ازدواج کند یا بمیرد . او از ازدواج سر باز میزند و زنده زنده  پخته میشود. یکی از دانش آموزان برای داستان بالا این عنوان ها را گفته است : (( شکست شاهزاده خانم / خورده شدن به وسیله وحشی ها / شاهزاده خانم و مبلغ مذهبی ))  اما دانش آموز دیگری این عنوان ها را انتخاب کرده (( داستان دیگ / شام خوشمزه / خورش واعظ / جفتی بدتر از مرگ / پاک ولی عجول / جایزه داغ برای آزادی )) گلیفورد پاسخ های دانش آموز دوم را  اصیل تر از دانش آموز اول می داند . سیالی به تعداد پاسخ های مختلفی که  آزمودنی به یک سوال می دهد اشاره میکند.
در آزمون های سنجش سیالی ( 1.سرعت ) و ( 2.تعداد پاسخ های داده شده ) ملاک سیالی فکر هستند که این تعدد تعداد جواب در اکثر مواقع  باعث افزایش احتمال  واگرا بودن تفکر می شود.
حال پانزده سوال با هدف تمرین و تقویت تفکر واگرا مطرح میشود که شما میتوانید به طور میانگین به مدت 30 دقیقه به این سوالات پاسخ دهیدو بعد با توجه به انعطاف پذیری . سیالی و اصالت تفکر که  در بالا   توضیح داده شد میزان  واگرا بودن تفکر خود را برسی کنید.
به  سوالات زیر در مدت 30 دقیقه  پاسخ دهید ( آماده  :  شروع  )
1_  نام 10 تا از اشیاء گرد را بنویسید .
2_ با اضافه کردن 2 خط راست به یک دایره شکل های مختلف بسازید .( حداقل 10 شکل )
3_ با یک سنگ چه کارهایی میتوان کرد ؟
4_کلمه های شبنم .  خسیس . مربع را در یک جمله بکار ببرید؟
5_ با 10 کلمه داده شده یک داستان حداکثر 6 خطی بنویسید ؟
شلوار / آدامس / پنجره / باران / ساعت 9 / صورتی / کتاب / دو چرخه / سفره / خودکار
6_ کاربرد های متفاوت سوزن را بنویسید.( حداقل 10 کاربرد )
7_ اگر به جای وزیر آموزش و پرورش  بودید چه می کردید؟
8_ شباهت بین گوشت کوب و آسمان ؟ ( 2 الی 3 شباهت )
9_ فرض کنید الان سال 1450 هجری شمسی است . فکر کنید چه تغیراتی در نوع غذا   لباس    اتومبیل ها    وسایل حمل و نقل     محل زندگی  شغل    فعالیت های اوغات فراقت   خودتان و دیگران پیش می آید ؟
10_ ده چیز بزرگتر از اتوبوس نام ببرید؟
11_ ده چیز که زیر زمین یافت میشود ؟
12_ برای کلمات زیر جایگزین مناسب پیدا کنید ؟ ( حداقل سه جایگزین )
احمقانه / مهم / غم انگیز / دوست / خنده دار /  چالش /  مهمان
13_ ده سوال خلاق و نو که با ( اگر )  شروع شود بنویسید ؟
14_ ده راه حل نو وخلاق برای مهار عصبانیت  پیشنهاد کنید ؟
15_ فکر میکنید برای برخورد با یک آدم دروغگو  چه روش هایی وجود دارد؟ ( حداقل 7 روش )



دقت کنید:
تفکر همگرا و تفکر واگرا نقطه ی عطف خلاقیت است.
برخی حتی تفکر واگرا و خلاقیت را یکی می دانند.
این دو گونه ی تفکر در زندگی انسان ها نقشی اساسی و حیاتی را ایفا می نمایند.
استفاده از هردو نوع تفکر در تدریس ضروری و اجتناب ناپذیر است.
اگر نیم نگاهی هم به جامعه داشته باشید به خوبی متوجه می شوید که ما
با تفکر واگرا به دنیا می آییم،
با تفکر واگرا رشد می کنیم
اما اندک اندک با برخورد با پیامدهایی همچون:
ترس، نگرانی، هنجارهای اجتماعی، آموزش های مستقیم و ایده دهنده، تنبیه، تشویق، توبیخ، سرزنش، …
به مرور به سمت تفکر هم گرا سوق پیدا می نماییم.
پرسش اینجاست:
- در کلاس یا منزل شما تفکر هم گرا چه جایگاهی دارد؟
- در کلاس یا منزل شما تفکر واگرا چه جایگاهی دارد؟
- آیا به فراگیر اجازه ی آزمون و خطا می دهید؟
- یا فراگیر باید گام به گام پا جا پای شما بگذارد؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
از تفکر واگرا دور نشویم.
تفکر هم گرا را از یاد نبریم.
کودکانی که هر چیزی را به زمین و آسمان می کوبند، سیخونکش می زنند و تا از ته و توی آن سر در بیاورند رهایش نمی کنند، کودکانی که از زیادی پرسش هایشان سرسام می گیرید و چرخه ی “چیه؟” و “چرا؟” ی شان تمامی ندارد، خیلی زود تن به آموزشی پنهان که خلاقیت اشان را سرکوب می نماید، می سپارند و خود را به ورطه ی درس شنیدن و درس پاسخ دادن می افکنند.
فرآیند آموزش پذیری:
ورودی: هوشمندترین موجود تمام آفرینش
خروجی: یک عدد حافظه ی فلش مموری چند گیگابایتیِ دست و پا چوبی کار نابلد!
پس:
آموزش ندهید!
مشکل ایجاد نمایید!
گره افکنی کنید!
برای شان از یک مساله، پازلی ایجاد نمایید و جای قطعه یا قطعه هایی از آن را خالی بگذارید تا با هوش و اندیشه ی خودشان، آن را پر نمایند.
دانسته های گذشته شان را به چالش بکشید!

و بعد
 خواهید دید
که موتور خلاقیت آن ها را به کار می افتد!
...
و هرررر کودکی/آمده است/تا قطعه ای از پازل آفرینش را پر کند
و هستی را یک گام/به رستگاری نزدیک تر کند
...
بیـــــــــاندیشیم
بسیـــــــار هم
.....
....
...
..
.